Fotograaf: Eva Verhoeven

De schrik van veel eigenaren: spierbevangenheid. Helaas een schrik waar ik op dit moment zelf mee te maken heb met mijn American Paint Horse, een ras dat hier bij uitstek gevoelig voor kan zijn. Een uitgebalanceerd dieet van een variatie aan ruwvoer, ruwvoer, ruwvoer en een mineralenblok en tóch overkomt het mijn paard. Hoe kan dat?

Wat is spierbevangenheid?

De meesten van ons kennen wel de variant van spierbevangenheid die ontstaat door het overvoeren van krachtvoer bij een te geringe inspanning, ook wel bekend als maandagziekte. Helaas is dat niet de enige variant van spierbevangenheid, ook al is het wel de makkelijkst te voorkomen variant. De andere variant ontstaat door plotselinge grote inspanning of opwinding. Deze variant kan een erfelijke component bevatten. Spierbevangenheid is een stoornis in de spierstofwisseling van het paard. Er ontstaat verzuring in de spieren, vooral die in de rug, lendenen en achterhand. Er vindt anaerobe verbranding van energie plaats: verbranding waarbij geen zuurstof gebruikt wordt. Hierdoor komt een flink overschot aan melkzuur in de spieren terecht. Het melkzuur beschadigt de spieren en leidt tot een ontstekingsreactie. In het ergste geval ontstaat permanente spierschade en kunnen de nieren aangetast raken vanwege de grote hoeveelheid te verwerken afvalstoffen.

Hoe herken ik spierbevangenheid?

Het is goed spierbevangenheid acuut te kunnen signaleren. Zeker omdat de symptomen wel kunnen lijken op koliek in sommige gevallen: het paard wil niet meer bewegen, staat in een ongemakkelijke houding met gebogen rug en gespannen achterhand. Indien dat de enige verschijnselen zijn, spreken we over lichte spierbevangenheid.

Wanneer het paard ook wat verkort loopt, stijf is en trilt of spasmes in de beweging van de achterhand heeft en de spieren in de achterhand hard aanvoelen en het aanraken ervan een pijnlijke reactie geeft van het paard, spreken we van middelmatige bevangenheid.

Van ernstige spierbevangenheid is sprake als het paard naast bovenstaande verschijnselen ook enorm zweet, angst en wijde neusgaten toont en als de hartslag en ademhaling hoger dan normaal zijn. Bij deze variant is de urine vaak ook donker, van roodbruin tot bruin, door de afvalstoffen die in de urine terecht komen. Let op: deze afvalstoffen zijn de nieren op dat moment gepasseerd en kunnen ook daar al schade aangericht hebben. Bij ernstige bevangenheid is het soms zo dat paarden willen liggen en niet meer overeind komen. Andere paarden hebben zoveel pijn dat ze niet durven te gaan liggen en alleen wiebelen van het ene op het andere been om de pijn een klein beetje te verlichten.

Wat te doen?

Het is belangrijk te weten dat hoewel beweging bij de meeste aandoeningen bij paarden goed kan helpen, dat bij spierbevangenheid niet het geval is. Om permanente schade te voorkomen, is het belangrijk dat de afvalstoffen eerst zo veel mogelijk het systeem uit kunnen. Daarbij is (box)rust belangrijk.

Bel bij spierbevangenheid altijd direct een dierenarts. Als er direct gehandeld wordt kan permanente schade zoveel mogelijk voorkomen worden. De dierenarts kan pijnstillers en ontstekingsremmers geven en een infuus aanleggen, zodat uitdroging en nier-schade voorkomen kunnen worden. Daarnaast kan een dierenarts een vitamine E injectie geven, waarvan de opname sneller gebeurt dan bij orale toediening via een supplement. Hij of zij neemt ook bloed af, om vast te stellen of er inderdaad echt sprake is van spierbevangenheid en in welke mate. Normaal gezien wordt er na 5-7 dagen opnieuw geprikt om de waarden van de enzymen in de spieren opnieuw te kunnen bepalen. Indien nodig zullen meer bloedtesten volgen om het herstel goed te kunnen monitoren.

Het paard moet warm gehouden worden. Hij mag zijn spieren niet gebruiken om zichzelf warm te houden, en de warmte kan zorgen voor comfort. Let er wel op dat de deken ook niet té dik is, want nog steeds geldt dat bij 42 graden Celsius de eiwitten in de spieren kapot gaan. Dat wil je natuurlijk voorkomen. Houd het paard wel altijd vrij van tocht. Daar helpt de deken uiteraard ook bij.

Over het al dan niet voeren zijn de meningen verdeeld. Veel dierenartsen geven aan dat het paard niet of maar heel kleine beetje mag eten. Wij hebben in overleg met de dierenarts gekozen voor het voeren van slobber, zodat er vocht in het systeem komt, en ruwvoer. Wel is voor het grootste deel het voordrooghooi (85% droog) vervangen door kurkdroog hooi, omdat dat kariger is wat betreft voedingsstoffen. Uiteraard moet er altijd ruim voldoende vers water beschikbaar zijn. Het kan nodig zijn elektrolyten te geven om drinken te stimuleren. Het is altijd verstandig om vitamine E met selenium en magnesium bij te geven in de vorm van een supplement. Een dierenarts zal ook pijnstillers voorschrijven voor tenminste enkele dagen.

Voorkomen van spierbevangenheid

Natuurlijk is voorkomen altijd beter dan genezen. Het is dan ook zaak het voer van het paard goed af te stemmen op de hoeveelheid arbeid die verricht wordt. Bij de meeste paarden is een aanvulling op het ruwvoer in de vorm van krachtvoer absoluut niet nodig. Een zoutblok en eventueel een vitamine- en mineralensupplement is vaak ruim voldoende. Let op dat een mineralenblok niet teveel – of bij voorkeur: geen – ijzer bevat. De grond in ons deel van de wereld is al sterk ijzerhoudend, en een teveel aan ijzer kan de opname van andere mineralen beperken. Ruwvoer mag onbeperkt gevoerd worden, maar let op de gehaltes: ruwvoer bevat suikers en eiwitten. Droog hooi heeft altijd de voorkeur boven voordroogkuil (70% droge stof) en voordrooghooi (85% droge stof). Indien droog hooi niet gevoerd wordt op stal, probeer dan eigen balen droog hooi te halen en te vermengen met het voordroogkuil of -hooi. Voer tevens – bij voorkeur op basis van een bloedanalyse – vitamine E en selenium bij, alsook magnesium en mogelijk vitamine C. Let wel op: een te hoog gehalte selenium kan net zo gevaarlijk zijn als een te laag gehalte.

Voor de meesten zal dit niet nieuw zijn, maar een paard hoort dagelijks te kunnen bewegen. Vierentwintig uur per dag op stal staan en alleen de box uitkomen voor arbeid, bevordert het herstel van spieren niet. Aan de andere kant kan overbelasting ook een trigger zijn voor bevangenheid. Een warming-up en cooling down zijn belangrijk. Daarnaast zijn afwisseling en rust belangrijk. Een paard kan niet zes of zeven dagen per week op topniveau presteren. Wissel af met grondwerk, buitenritjes, ‘denkwerk’, etc.

Probeer stress zoveel mogelijk te voorkomen. Stress geeft een enorme weerslag op de spieren van het paard en op zijn algehele gezondheid.

Mijn paard is spierbevangen geweest, en nu?

Spierbevangenheid blijft een gevoeligheid voor paarden die het eenmaal gehad hebben. Het is dus absoluut noodzakelijk hier rekening mee te houden. Vitamine E met selenium, magnesium en een zeer goede warming up en cooling down zijn essentieel. Vergeet niet dat tijdens het opwarmen en afkoelen een nierdeken geen overbodige luxe is voor dit soort paarden en dat zij in de koudere maanden behoefte kunnen hebben aan een deken, zeker als er geen schuilstal aanwezig is op de weide. Als er in voer, bescherming en training rekening mee gehouden wordt, kunnen deze paarden over het algemeen goed herstellen en gezonde atleten zijn.